Gematigd positief beeld voor de horeca in 2023

• Na de grote inhaalslag in 2022 wordt voor de horeca in 2023 op een volumegroei van circa 5% gerekend. 
• Ondanks een historisch laag consumentenvertrouwen zal de vraaguitval in 2023 naar verwachting enigszins worden gedempt door het omvangrijke financiële steunpakket van de overheid voor huishoudens. 
• De prijzen in de horeca stijgen in 2023 naar verwachting voor het derde jaar op rij met minimaal 3%. 
• Omdat het lang niet altijd mogelijk is de hogere inkoop-, personeels- en energiekosten volledig bij de klant neer te leggen, staan de winstmarges in de horeca verder onder druk. 

De vooruitzichten voor de horeca voor 2023 zijn gematigd positief. Met een historisch laag consumentenvertrouwen, hoge inkoop- personeels- en energiekosten en aanhoudende personeelsschaarste blijven het uitdagende tijden voor horecaondernemers. Voor 2023 verwachten we toch nog wel een volumegroei van circa 5%. Dit betreft deels herstel van de coronapandemie, aangezien de horeca in de eerste twee maanden van 2022 nog met beperkingen had te maken. In 2023 is het volume in de horeca naar verwachting weer terug op het pre-coronaniveau van eind 2019.

Na bijna twee jaar van lockdowns en beperkende maatregelen vanwege de coronapandemie maakt de horeca in 2022 een grote inhaalslag met een verwachte volumegroei rond de 30%. Binnen de sector zijn er echter grote verschillen in de mate van herstel. Zo werden fastservicebedrijven met veel afhaal- en bezorgomzet, zoals cafetaria’s, snackbars en lunchrooms, relatief minder hard geraakt door de lockdowns. Deze bedrijven zaten eind 2021 dan ook weer op het omzetniveau van 2019. Restaurants waren in het derde kwartaal 2021 qua omzet ook weer terug op pre-coronaniveau, maar kregen in het vierde kwartaal weer te maken met beperkende maatregelen. Na het wegvallen van alle beperkingen in februari 2022 zit de omzet van zowel hotels als restaurants in de lift. De omzet van restaurants lag in het tweede kwartaal 2022 bijna een kwart hoger dan in 2019. Ook hotels wisten hun omzet in het tweede kwartaal 2022 sterk te verbeteren.

Het herstel van de coronapandemie verloopt bij de hotels langzamer dan bij de restaurants. Dit komt met name doordat de terugkeer van de zakelijke en intercontinentale reiziger nog enigszins achterblijft. Veel bedrijven zijn nog terughoudend met betrekking tot zakenreizen. Bovendien gelden soms nog beperkende maatregelen voor reizigers. Niettemin deden Nederlandse hotels in het tweede en derde kwartaal 2022 goede zaken. Met het wegvallen van de beperkende maatregelen kwamen, naast de binnenlandse gasten, ook de buitenlandse toeristen weer in grotere getalen terug naar Nederland.

Een deel van de fors hogere omzet in de horeca in het tweede kwartaal komt door hogere prijzen. Net als in andere sectoren kampt ook de horeca met hogere inkoopkosten voor onder meer bier, koffie, brood, vlees, olie en boter. Gemiddeld genomen zijn voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken 9% duurder geworden in de eerste negen maanden van 2022. Bier is zelfs met 12% in prijs gestegen. De verwachting is dat restaurants en cafés de prijzen voor de consument in 2022 gemiddeld met circa 8% verhogen. Dit betekent dat een deel van de hogere kosten ten laste komt van de winstmarge. Vanwege de sterke concurrentie in de afgelopen jaren door de forse groei van het aantal horecazaken en verplichte sluitingen tijdens de coronapandemie staat de winstgevendheid van restaurants en cafés overigens al langere tijd onder druk. Voor 2023 wordt een inflatie in Nederland verwacht van 5,5%. Naar verwachting stijgen de prijzen in 2023 dan ook voor het derde jaar op rij met ten minste 3%.

Evenals veel andere sectoren heeft ook de horeca te kampen met personeelsschaarste. Ruim vier op de tien horecaondernemers geeft aan het personeelstekort als een belemmering voor hun bedrijfsactiviteiten te zien. Niet alleen zorgt de krapte op de arbeidsmarkt voor hogere personeelskosten, het zet ook een rem op de groei. Zo sluiten sommige horecazaken een dag extra in de week of gaat de zaak eerder dicht of later open vanwege een tekort aan personeel. Naar verwachting zal dit tekort ook de komende jaren aanhouden. De sector zal daarom moeten investeren in digitalisering, zoals QR-codes om te bestellen en af te rekenen, bestelzuilen en robots in de bediening, om het tekort aan personeel deels op te vangen.

Ook de horeca heeft last van de hoge energieprijzen. Gemiddeld genomen zijn de energiekosten goed voor 11% van de totale kosten en 3% van de omzet. Dit betekent dat het grootste deel van de horecabedrijven niet in aanmerking komt voor de tegemoetkoming van de overheid, de zogenoemde TEK-regeling. Deze regeling is alleen van toepassing op mkb-bedrijven waarbij de energiekosten minimaal 7% van de omzet bedragen. Het is daarom belangrijk dat horecabedrijven energiebesparende maatregelen doorvoeren. Een probleem hierbij is dat veel horecapanden worden gehuurd, waardoor het niet alleen aan de horecaondernemer, maar ook aan de vastgoedeigenaar is om te verduurzamen. Bij hotels en vakantieparken speelt bovendien dat ze een afweging moeten maken tussen verduurzaming, zoals waterbesparende douchekoppen, en het comfort voor de gast.

De relatief hoge inflatie zorgt niet alleen voor hogere kosten in de horeca, maar draagt ook bij aan een historisch laag consumentenvertrouwen en een lage koopbereidheid van consumenten naar de toekomst toe. Als de hoge inflatie langere tijd aanhoudt, kan dit een rem zetten op de consumptie van goederen en diensten. Dit raakt dan ook de horeca. Zo zullen veel huishoudens bij aanhoudend hogere prijzen, vroeg of laat gaan bezuinigen op minder essentiële consumptie, zoals etentjes en andere uitstapjes buiten de deur.

Uit de meest recente ING pindata blijkt dat de waarde van de pinbetalingen in restaurants en cafés zich in de afgelopen twee kwartalen relatief vlak heeft ontwikkeld. In het derde kwartaal lag de waarde van de pinbetalingen 1% lager dan in het tweede kwartaal. Tegelijkertijd zijn de gemiddelde prijzen bij restaurants en cafés gestegen. Dit wijst erop dat de volumes zijn afgenomen. De consument slaat bijvoorbeeld een extra biertje over of gaat een keer minder, of minder uitgebreid, uit eten. De verwachting is wel dat dankzij het omvangrijke financiële steunpakket van de overheid de koopkracht volgend jaar nog enigszins op peil blijft. Dit zal de vraaguitval in de horeca naar verwachting dempen.

Ondanks dat de sector hard is geraakt door de coronapandemie blijft het aantal faillissementen ook in 2022 nog altijd extreem laag. Zo gingen er in de eerste negen maanden van 2022 slechts 85 horecazaken failliet, waar dat er in een ‘normaal’ jaar gemiddeld 207 in de eerste negen maanden van het jaar zijn. Het aantal bedrijfsbeëindigingen is in de eerste drie kwartalen met 30% wel sterk toegenomen ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Dit toont aan dat horecabedrijven eerder zelf besluiten het bedrijf te staken dan dat ze afstevenen op een faillissement.

Het zijn vooral kantines en cateringzaken die worden beëindigd, gevolgd door cafés en restaurants. Bij hotels en campings is het aantal bedrijfsbeëindigingen daarentegen relatief laag. Tijdens de coronapandemie is het aantal cateringzaken explosief toegenomen. Doordat consumenten niet uit eten konden tijdens de verschillende lockdowns, zagen cateringbedrijven kansen door maaltijden aan huis te bezorgen. Nu de pandemie achter de rug is, blijkt de behoefte hieraan te zijn afgenomen. Het aantal cafés dat de deuren sluit is al langere tijd aan de gang. Zo zijn er in 2022 bijna een kwart minder cafés dan tien jaar geleden.

De verwachting is dat het aantal bedrijfsbeëindigingen en faillissementen in de horeca in 2023 hoger zal uitvallen dan in 2022. Met name restaurants en cafés kunnen de hoge kosten niet volledig doorberekenen aan de klant, wat uiteindelijk ten koste gaat van de winstmarge. Daarnaast zijn horecabedrijven in oktober 2022 begonnen met het terugbetalen van de belastingschuld van 1,5 miljard euro. Ondanks dat bedrijven meerdere jaren de tijd krijgen om de belastingschuld af te lossen, zal dat voor een deel van de horecabedrijven tot financiële problemen leiden, met bedrijfsbeëindiging of faillissement tot gevolg.